Ik weet zeker dat ik na het schrijven van deze blog een wasje ga ophangen of even mijn tuin indraai of een graai in mijn notenvoorraad doe. Van buitenaf gezien lijkt dit op lummelen, niets doen, tijdverlies of uitstellen. Ja, ik moet en wil daarna nog een nieuwsbrief samenstellen met data en veiligheidsvoorschriften en… iets creëren dus vanuit en heel andere energie dan het schrijven van deze blog. En net daarom is er dat moment in between nodig, dat overgangsmoment tussen het ene en het andere.
The moment in between what you once were,
and who you are now becoming,
is where the dance of life really takes place.
Barbara De Angelis
Die overgangsmomenten laten ons toe soepel te schakelen en bewust om te gaan met de andere energie die van ons gevraagd wordt. Die momenten geven ons rust en even inactief zijn, wat ons brein ook zo nodig heeft in deze drukke tijden. Zonder die overgangsmomenten, vallen we bruusk van het een in het ander. Niet alleen in dagelijkse taken maar ook bij levenstransities, die momenten waarin we echt een grote overgang maken die ons leven voorgoed verandert:
- De overgang tussen vakantie hebben en werken
- Van les hebben naar blokken naar examentijd
- De overgang tussen naar de lagere school gaan en naar het secundair
- Van leerling naar student
- Van alleen wonen naar samenwonen
- Van zonder kinderen naar met kinderen
- Geboren worden
- Sterven
Een verdwaasde zomer
Het is mij opgevallen in coronatijden hoe we juist die overgangen zo missen. Hoe alles soms zo flou wordt, een grijze brij waarin we onze weg zoeken tussen dagelijks veranderende cijfers en regels en waarin het moeite kost soms om de mogelijkheden te pakken binnen alle beperkingen. Bij veel mensen rondom mij zie ik dan ook dat doordat die overgangen er niet of onvoldoende zijn, zij fysiek en emotioneel niet in balans zijn en voor sommigen zelfs richting uitputting gaan.
Bij mezelf merkte ik op dat mijn goesting om te ondernemen op een heel laag pitje kwam te staan, wat in deze periode van het jaar voor mij hoogst ongewoon is. Als ik daarbij stilstond, merkte ik dat er nog verdriet zat omdat we niet de grote reis met ons gezin hebben gemaakt die we gepland hadden en die een markeerpunt was omdat onze oudste zoon afstudeert en gaat werken en het misschien wel onze ‘laatste’ reis samen zou zijn. Die tijd komt niet terug. En ik voel ook boosheid in het steeds gedwarsboomd worden in mijn werk dat ik zo graag met mensen samen in een ruimte doe of op een mooie plek ergens die ik altijd met zorg uitkies. Alles uitgesteld of afgelast, maakte er een wat verdwaasde zomer van. En ik merk het bij vrienden, collega’s, klanten die zeggen: ik ben niet opgeladen, ik voel me moe en futloos, ik doe zoveel langer over taken die me anders moeiteloos afgaan, ik heb het gevoel voortdurend iets te missen, ik merk dat ik heel rigide word en veel eisen begin te stellen,… Allerlei uitingsvormen waarin we natuurlijk onze eigen patronen ook herkennen, die duidelijk maken dat we uit balans zijn. Door onvoldoende in dat in between te kunnen vertoeven. Een echte vakantie tussen twee werkperiodes, een zwangerschap waarin je met andere vrouwen spreekt over hoe het allemaal zal verlopen en hoe je nooit meer geen-ouder zal zijn, een afscheidsritueel van een dierbare waar je gedragen wordt door al wie aanwezig is, een moment van stilte in het drukke leven.
Leer kantelen
Mensen hebben overgangsmomenten nodig. Net als bij het creëren – en ik herken dit proces zo goed nu het weer afgerond is en culmineert in een nieuw boek – heb je momenten nodig met lummeltijd, met een woord gaan opzoeken en een wereld ontdekken, mediteren op een beeld tot het beeld zich vervormt en je een onverwachts antwoord geeft, een stukje chocolade op je tong laten smelten om de muze te lokken, even helemaal stilvallen en misschien zelfs een dutje doen. Die momenten zijn vaak de oorsprong van heel wat creativiteit, van inspirerende invallen en aha-momenten zonder dat je erom vraagt. Laat het toe, ontspan, vertrouw het proces dat je zachtjes laat kantelen telkens een laagje dieper in de wijsheid van het collectief.
Van oudsher hebben we manieren ontwikkeld om die overgangen te maken. En als je wat opzoekwerk doet rond overgangsmomenten beland je al snel op heel wat sites rond kinderopvang en het gezin: een opruimlied, een fruitmoment, een slaapritueel. Voor kinderen vinden we dit vanzelfsprekend, maar ook als volwassenen hebben we rituelen nodig om overgangen te markeren. Zowel in dagelijkse bezigheden als bij levensbelangrijke transities.
Alle transities bestaan immers uit drie fasen: er is het begin van een einde – het in between - het einde van een begin. Als mensen en ook als organisaties loont het de moeite om in die overgangsfase, door antrolopologen ook wel liminale fase genoemd, bewust om te gaan met het kantelpunt dat zich aandient. De fase van een nieuw begin zal heel anders verlopen als je ook echt een einde kan maken en als er tussenin ook ruimte is: ruimte voor gesprek, voor activiteit of juist inactiviteit, ruimte én tijd om te navigeren tussen wat was en wat komen gaat.
Hoewel vaak het omgekeerde gedacht wordt, kan het bewust omgaan met overgangsmomenten en leren kantelen van het ene in het andere je zelfs tijdswinst geven. Uit onderzoek blijkt dat we tussen twee activiteiten in 13 à 25% van de tijd dwalen, wachten, ons moeten heroriënteren. Als we veel bewuster het ene afsluiten, een tussenmoment voorzien en dan aan het andere beginnen, zullen we meer gefocust zijn, ervaren we minder twijfel of onrust, zijn we minder stuurloos of verveeld. En de bestede tijd aan de in between verdien je zo terug.
Ook in coronatijden is kantelen een heilzaam proces. Zeker nu we in andere omgevingen werken en leven dan we gewoon zijn en onze kleine rituelen (even naar de koffiemachine) en grote rituelen (een familiefeest omdat je 50 wordt) wegvallen, loont het de moeite om te kijken wat er wel kan en om die in betweens zo mogelijk met nog meer zorg te beleven. Want net daar putten we levensenergie uit!
Inspiratie bij het kantelen
Wat tips voor dagelijks gebruik:
- Tussen twee taken in: sta even recht van je stoel, kijk weg van je scherm en rek je even helemaal uit of waarom niet: zet een mooi nummer op en dans.
- Als je twee heel verschillende dingen te doen hebt, schakel dan bewust van het ene naar het andere door aan jezelf te vragen ‘wat heb ik nodig om…?’
- Ga even naar buiten of als dat niet kan, kijk naar buiten: 20 seconden kijken naar groen, kan al helpen om een verandering te brengen in ons stressniveau.
- Knuffel iemand die tot je bubbel behoort nadat je lang aan iets hebt gewerkt: ook hier geldt 20 seconden knuffelen en dan komt er oxytocine vrij.
- Verander van ruimte: als je iets leest, doe je dat in één ruimte in huis, terwijl je laptop in een andere ruimte staat. Zo mogelijk spreek je dit ook met huisgenoten af en heb je een ‘bibliotheekruimte’, waar het stil is en er gelezen wordt en een buro waar het kantoorsfeer is. En voor alle duidelijkheid daar hoef je geen kast van een huis voor te hebben. De bib is na 18u gewoon weer de eettafel en ‘kantoor’ wordt weer de living of keuken of hall.
En een oproep om levens-belangrijke overgangsmomenten voldoende te markeren door binnen de grenzen van wat mag, te doen wat zo nodig is:
- Doe een cirkelgesprek met je klasgroep bij de start van het schooljaar: hoe is het met hen na al die maanden geen of nauwelijks school? Hoe kijken zij aan tegen op deze manier naar school gaan? Wat trekt hen aan om hier nu te zijn? En waarom zijn er eigenlijk liever niet?
- Doe een klein ritueel voor zij die een drempel overgaan: van lagere naar secundaire school bijvoorbeeld: zorg dat die eerste intrede op de nieuwe school niet alleen maar gekenmerkt wordt door het dragen van mondmaskers en het opsommen van regels, maar dat het gaat over de essentie, namelijk een nieuwe fase breekt aan: zorg dat er muziek is, dat er een drankje en hapje klaar staat, dat peters en meters voor de nieuwelingen present zijn en met de nodige afstand hen kunnen leiden naar wat hun favoriet plekje was op school.
- Ga bij een verjaardag fietsen of wandelen langs die mensen die van betekenis zijn voor de jarige. Doe een praatje op huisdrempels of aan de tuinbank. Zorg dat er iets leuks, goed ingepakt meegegeven wordt dat 24 uur later pas open mag… zoo spannend!
- Ook al mag je niet met velen aanwezig zijn op een trouwfeest, je kan wel je aanwezigheid laten voelen door kaartjes, whatsappjes, fijne attenties en waarom niet, door wel aanwezig te zijn vanop afstand als het paar uit het stadhuis komt. Wees creatief en draag bv. allemaal een gepersonaliseerd mondmasker dat iets zegt over wie het paar is.
- Verander je van werk, maak die overgang dan ook bewust door -al is het online- nog even af te spreken met de collega’s van weleer. Waarbij je voor elk van hen een gouden pijl klaar hebt en misschien zij ook wel gouden pijlen aan jou willen meegeven. Rond het af, heel bewust en op een voor jou passende manier zodat je zowel de gewenste energieën van de ene plek kan meenemen als de ongewenste ook kan achterlaten en je nieuwe werkplek er niet mee ‘besmet’.
- Bij een overlijden, kan je online ook een stiltecirkel houden met alle mensen die er niet kunnen, willen of mogen bij zijn.
Wat mij als transitiepedagoge drijft om hierover na te denken en er bewuster mee om te gaan is dat er een potentie zit in deze kantelmomenten in crisistijd. En ik parafraseer Joan Halifax’s citaat in haar boek ‘Kantelpunten’: "Deze crisis kan je ook zien als een toegangspoort naar een visie op de werkelijkheid die van meer moed getuigt, inclusiever is, onbekende mogelijkheden doet ontstaan en wijzer is."
Het virus zal nog even onder ons zijn. Laten we die tijd benutten en alle leerkansen grijpen om met lef en liefde vorm te geven aan leven en samenleven.
Benieuwd hoe jij kantelt…