Ga naar de inhoud

Recensie ‘Rebelleren kan je leren’

Deep democracy met kinderen en jongeren

Hilde Timmerman (al jaren trouwe 'klant' bij HUMMUS) bezorgde ons haar eigen visie op het boek 'Rebelleren kan je leren' van Fanny in de vorm van deze recensie. Bedankt Hilde!

Op het moment dat ik aan deze bijdrage begin over ‘Rebelleren kan je leren.’ hoor ik voor het eerst de songs van de Nederlandse Froukje. Haar nummers vonden al de weg via de sociale media en zelfs naar Radio 1. In ‘Groter dan ik’ en ‘Onbezonnen’ geeft Froukje een stem aan jongeren die een andere wereld willen en zich gekortwiekt voelen in deze coronatijd. Je zou haar een rebel kunnen noemen, die ondanks het ontbreken van een live publiek, toch gehoord wordt. Voor mij vertegenwoordigt zij althans die rebelse stem, zoals je er nog ontelbare anderen kan opsommen.

Wie is een rebel? Wat is rebellie? Kan je ‘rebelleren écht leren’?

Dat vroeg ik me af toen ik de titel van het boek zag. Het lijkt zich af te spelen tussen twee polen:

  • het ongecontroleerde, tegen de stroom in, creatieve, niet in een keurslijf te vatten... ‘rebelleren
  • en het meer gestructureerde, bewust nadenken over, inhoud opnemen, beslissen wat de volgende stap is... van het ‘leren’.

Zonder exhaustief door te gaan op de invulling van de beide begrippen, kunnen we er alvast niet omheen dat beide woorden, puur visueel, harmonisch in elkaar haken. In rebelleren zit leren en leren kan niet zonder de rebel.

Op een originele manier borduurt Fanny Matheusen hier verder op haar andere boek ‘Van zondebok naar zebra’. DéDé de zebra, metafoor voor de stem van minderheid, stond daarin centraal en blijft ook in dit boek een rol spelen. Je kan de zebra herkennen als het lastige, tegendraadse, moeilijk te vatten kind of de jongere in de klas of in een groep.
Hier ligt de link met de ‘rebel’, het anders-zijn.
De zoektocht naar de rebel overstijgt de klasmuren en bekijkt het rebel-zijn in maatschappelijk perspectief. Kinderen en jongeren leven vandaag in een wereld op een kantelpunt met specifieke uitdagingen zoals stijgende autonomie, de meerstemmige samenleving, de toenemende polarisering en digitalisering.
Hoe kunnen kinderen en jongeren future proof worden?
Hoe kunnen wij, volwassenen, begeleiders en ouders, onze kinderen en jongeren begeleiden op hun pad, in hun ‘ontpoppingsfase van rups tot vlinder’?

Er zijn andere, nieuwe competenties nodig in deze wereld in verandering. Eén van die nieuwe competenties is deep democracy, een methode gebaseerd op inclusieve besluitvorming en conflicthantering.

Hoe leer je dan rebelleren?

Het gaat om ruimte geven aan alle stemmen, ook de nee-stem. De vertaalslag van deep democracy met kinderen en jongeren gebeurt vanuit de thematische insteek waaraan specifieke tools worden opgehangen:

  • de kijk op groepen en het werken op verbinding met ‘inchecken/uitchecken
  • het samen nemen van besluiten met ‘de vier stappen van besluitvorming
  • het exploreren en evalueren met ‘het gesprek op voeten
  • het conflict aangaan met ‘het dagelijks debat’ en de ‘let’s talk
  • het waarderen met ‘de gouden pijlen

De tools zijn helder samengevat in overzichtelijke schema’s. Extra gebruiksvriendelijk is de insteek van het didactisch of pedagogisch gebruik ervan.

→ Bij inchecken kan je bijvoorbeeld een nieuw lesthema (de eerste wereldoorlog) verkennen (didactisch) of je kan bij het inchecken, gedachten en gevoelens laten benoemen bij wat er gebeurde tijdens een incident op de speelplaats (pedagogisch). Er is ook rekening gehouden met de leeftijdscategorieën en ontwikkelingsfasen van het kind.

Naast de handige tools vraagt een deep democratische kijk en aanpak in het leer-proces ook specifieke vaardigheden namelijk compassie, superluisteren en intuïtie. Deze mogen niet in de toolbox van de begeleider, leerkracht, ouder ontbreken.

→ Ze zitten bovendien heel fijn verweven in het boek met name in de vele (zelf)reflectievragen: Zo worden bijvoorbeeld in het hoofdstuk ‘In actie!’ expliciet weerstanden benoemd ‘tegen het gebruik van de werkvormen’ en ‘angst om het niet juist te doen’. Niet alleen krijg je een genuanceerd antwoord hierop maar je wordt ook uitgenodigd om stil te staan bij jezelf met de volgende vraag: Welke weerstand voel jij als je dit leest? En overweeg eens deze quote: ‘Falen is succes dat zich warmloopt.’

Het boek vertrekt vanuit de (onderwijs)realiteit. Dat is heel erg voelbaar in de vele voorbeelden en toepassingen. Daarom zijn de rubrieken tips en weetjes leuk en goed meegenomen …

→ Bijvoorbeeld bij het gesprek op voeten waarbij je suggesties krijgt over wat je kan doen bij plaatsgebrek of (te?) grote groepen of bij de let's talk: wat als … er spanning ontstaat aan het einde van de les. Deze vragen en bezwaren krijgen ruim de aandacht en worden nog eens allemaal samen als bijlage opgenomen.

(N)iets voor mij?

De afweging kan je zeker maken. Daarom stelde ik mezelf een paar vragen vanuit de verschillende lezersbrillen. Stel, je krijgt het boek in handen en…:

  • je hebt nog nooit of slechts heel beperkt van deep democracy gehoord…
  • je bent al redelijk vertrouwd met deep democracy en hebt al wat training genoten…
  • je hebt geen affiniteit met het onderwijs of je hebt zelf geen kinderen

Dan kan ik je aanraden de leeswijzer, aan het begin van het boek, erbij te nemen. Deze helpt je laveren in de inhoud en te kiezen in wat je echt nodig hebt. De aparte hoofdstukken lenen zich hier gemakkelijk toe.

Zo is een apart hoofdstuk gewijd over deep democracy in een notendop. Of je kan de tools, los van de oorsprong en voorbeelden lezen. Of je kan je focussen op uitbreidingen die je nog niet wist: de invloed van de breinwetenschap of de meer filosofische invalshoek van de drie mensbeelden: homo empathicus, homo ludens en homo animoso. Of je kan de praktijkvoorbeelden uit het boek zien als een bevestiging en of aanmoediging van je eigen praktijkervaring.

Of als het niets van dit alles is, kan je misschien een debatje met jezelf doen hierover.

Call to action

Zelf las ik ‘Rebelleren kan je leren’ als mens, moeder, leerkracht, facilitator en ik beschouw het boek als een handboek, een naslagwerk, een inspiratiebron en een uitnodiging tot actie.

Dit schooljaar is onze dochter haar vierde middelbaar gestart in een nieuwe school en sinds enkele maanden gebruikt ze de draagtas van ‘rebelleren’ als boekentas. Een mooi statement om hiermee rond te lopen op school. Ik hoor dat ze in haar klas de week starten en eindigen met een ‘rondje’. Ik ben benieuwd of ze in de school het boek al kennen? Of misschien is er wel interesse om het aan te schaffen? Even polsen vanavond op het oudercontact. Wie weet komt er nog wat ‘rebel-leren’ in de leraarskamer van haar school terecht en vormt dit voer voor inspiratie en discussie voor wie het boek in de hand neemt.

Hilde Timmerman, maart 2021