Er was teveel ‘ik’ en te weinig ‘wij’

Hoe Deep Democracy de transformatie van ‘Avansa’ voedde

Deep democracy is een methode voor inclusieve besluitvorming en conflicthantering. Centraal staat het luisteren naar de minderheidsstem. De methode is ontstaan in het Zuid-Afrika van na de Apartheid. Steeds meer mensen in België volgen de trainingen bij HUMMUS om deep democracy-facilitator te worden en binnen organisaties wordt de keuze gemaakt om hele teams te trainen in de methode (in company). Maar is het wel zo makkelijk om de brug te slaan van die Zuid-Afrikaanse ontstaanscontext naar de situatie waarin wij leven en werken? En van een trainingscontext naar het dagelijks werken in een organisatie? We gingen in gesprek met Tiny Alaerts en Wim Erkelbout van Avansa Oost-Brabant over waarom er binnen Avansa gekozen werd voor deep democracy en wat die keuze hen bracht.

Een organisatie in ontwikkeling

Wim licht de transformatie van de organisatie toe: ‘Aanvankelijk waren we een organisatie die stond voor mentale en geestelijke zelfverrijking door de cursussen die je kon doen bij ons. Doorheen de tijd hebben we een andere strategische richting gekozen. De commerciële vormingsmarkt ontwikkelde zich immers verder. We veranderden het geweer van schouder en zetten in op maatschappelijk relevante thema’s. Dat deden we vanuit een grondige analyse: wat zijn de maatschappelijke problemen in onze regio? Wat valt op? Wat stellen we vast? Wat bedreigt onze samenleving? Uit deze analyse komen een aantal thema’s die ons beleidsplan voor vijf jaren voeden.’

In de analyse lichtten thema’s op als participatie, betrokkenheid, het sociale weefsel, wantrouwen, racisme, verkleuring van de maatschappij en polarisering. Deze thema’s op een goede manier op de agenda zetten, vraagt andere skills van de medewerkers dan het aanbieden en begeleiden van korte cursussen die vooral over de persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers gaan. Naast de nood aan nieuwe skills, was er ook het aanvoelen in de organisatie dat de manier waarop men omging met diversiteit niet klopte.

Te veel ik en te weinig wij

‘Als medewerkers van Vormingplus hadden we een gevoel van onrust. We waren te veel gericht op het individu. Er was teveel ‘ik’ en te weinig samenleving en maatschappij,’ vertelt Tiny. Tiny is acht jaar werkzaam bij Avansa, als educatief medewerkster. Ze omschrijft zichzelf als iemand die graag de grenzen van het speelveld opzoekt, buiten de lijntjes kleurt, nieuwe dingen ontdekt en mensen daarin wil meenemen. ‘In het omgaan met die onrust kwam deep democracy op ons pad. We waren op zoek naar hoe we blijvend impact konden maken. Naar wat diversiteit voor ons betekent. We deden interculturele cursussen en proefden van andere culturen, maar konden niet duidelijk beantwoorden waarom dit belangrijk was. Het was alsof we ontmoeten om te ontmoeten, om de witte geprivilegieerde mens zich goed te laten voelen.’

Deep democracy is een methode met een filosofie en concrete tools, waarin de beweging van het individuele niveau naar het collectieve oplicht, waarin meerstemmigheid mag klinken en waarin het omgaan met conflict(stof) wordt gezien als voedend voor het relationele weefsel. Binnen deep democracy wordt gewerkt met het beeld van een ijsrots die gedeeltelijk boven het water uitsteekt, om het onderscheid te maken tussen het groepsbewuste (boven de waterlijn) en het onbewuste dat zich onder de waterlijn bevindt. Door te werken met wat er onder de waterlijn speelt, is diepgaande transformatie mogelijk.

Een duik onder de waterlijn

De onrust binnen Avansa, die ging over de overgang van het individuele naar het maatschappelijke en het omgaan met conflicten, roerde zich onder de waterlijn. Door binnen de organisatie te leren werken met de wijsheid én de pijn die in het groepsonbewuste speelde, ontstond er een transformatie.

‘In de tijd dat we ons vragen stelden over de minderheidsstem, het privilegeverhaal en we een diversiteitspanel oprichtten, deden we een in company training Level 1 van deep democracy met ons eigen educatieve team. Dat voedde ons verhaal en leidde uiteindelijk tot ons huidige beleidsplan, waar we stenen willen verleggen en niet automatisch op zoek willen gaan naar consensus. Waar we als organisatie het conflict durven aangaan, meningsverschillen laten bestaan en telkens kritisch kijken naar de dynamieken van macht, meerderheidstemmen en minderheidstemmen. Deep democracy heeft ons verder gebracht dan ‘gewoon ontmoeten’. De passie om de wereld te veranderen, komt samen met het echt durven aangaan van het gesprek.’

Een nieuw elan

Na de eerste level-training die in company werd gedaan, stapten een aantal medewerkers in de level 2 en 3 trainingen die landelijk worden aangeboden bij HUMMUS. Tiny en Wim benadrukken dat men binnen Avansa niet alles blindelings volgens de deep democracy-methode doet. Deep democracy heeft vooral de ontwikkeling van hun eigen houding gevoed, een nieuw elan gegeven, en een andere manier van omgaan met conflict of zelfs de bereidheid het conflict aan te gaan. Ze maken het onderscheid tussen de filosofie en de concrete tools, tussen het diep democratisch handelen in de eigen organisatie en in projecten. ‘Tot nu toe hebben we vooral ingegrepen op interne processen en op de cultuur van collega’s onderling. In onze begeleidingsstijl en houding in groepen sluipt deep democracy binnen, zonder dat we dit expliciet zo benoemen,’ zegt Tiny.

Wim licht toe: ‘Vroeger gingen we bijvoorbeeld met een koffertje naar een groep, waarin een dichtgetimmerd plan zat voor de meeting. Nu gaan we vrij blanco, pinnen we ons niet vast op de voorbereiding. We vertrouwen op onszelf, we werken cocreatief en we weten dat we kunnen omgaan met wat er zich aandient in een groep. Vaak komt deep democracy pas aan bod als we ergens tegenaan lopen Waar we vroeger de obstructie uit de weg gingen, gaan we die nu aan. We weten dat het er ongemakkelijk zal zijn, maar ook dat het proces soepeler zal gaan als we aangaan wat er onder de waterlijn zit.’

Hade Wouters

Wim licht toe: ‘Vroeger gingen we bijvoorbeeld met een koffertje naar een groep, waarin een dichtgetimmerd plan zat voor de meeting. Nu gaan we vrij blanco, pinnen we ons niet vast op de voorbereiding. We vertrouwen op onszelf, we werken cocreatief en we weten dat we kunnen omgaan met wat er zich aandient in een groep. Vaak komt deep democracy pas aan bod als we ergens tegenaan lopen Waar we vroeger de obstructie uit de weg gingen, gaan we die nu aan. We weten dat het er ongemakkelijk zal zijn, maar ook dat het proces soepeler zal gaan als we aangaan wat er onder de waterlijn zit.’

Hade Wouters