Brené Brown
Alles draait rond de metafoor van de wildernis in het boek van Brené Brown, uitgegeven in 2017.
Hoewel ik het boek van Brené Brown in de Nederlandse vertaling las met als titel ‘Verlangen naar verbinding (...)’ verkies ik toch het originele ‘Braving the wilderness’ om mee te starten.
Tijdloze wildernis
Het afgelopen jaar betrapte ik mezelf er op dat ik dit boekje al een paar keer opnieuw van de boekenplank had genomen. De metafoor, die me van bij de eerste lezing al trok, krijgt er nu een extra dimensie bij. Want het heeft iets woest: een wereldwijde pandemie, die ongecontroleerd om zich heen raast. De mens wordt tot zichzelf en zijn bubbel teruggeworpen en gedwongen om willens nillens anders te leven. Voor sommige mensen betekent het letterlijk en figuurlijk een gevecht om te overleven. De fysieke en psychische overlevingsmodus zijn eigen aan het verblijf in de wildernis. Niet?
Wildernissen zijn van alle tijden, alsook de paradoxen die mens en maatschappij hierbij in twee splijten. Hoewel het boek niet over Trump gaat, illustreert Brown met dit voorbeeld heel fijn hoe de impact van een omstreden regeringsleider een familie, een gemeenschap, een samenleving,… uit elkaar kan halen. Tot welke groep of welke strekking behoor je? Hoe ervaar je verbinding met jezelf en de ander?
Dezelfde soort vragen kan je jezelf stellen in deze periode van (anti)vaxers, vrijheid voor jezelf of vrijheid in functie van de gemeenschap. Of nog heel andere thema’s die deze turbulente periode oproepen.
Laat ons de stapsgewijze aanpak van Brown toepassen.
Jungiaanse wortels
Bij het begin van het boek katapulteert ze de lezer het oerwoud in met een cruciaal citaat van Maya Angelou dat haar van slag bracht en aan het denken zette:
“Je bent pas vrij als je je realiseert dat je nergens bij hoort - dat je overal bij hoort - op geen enkele plek. De prijs is groot. De beloning hoog.”
Er klopt iets niet aan het zinnetje van haar favoriete inspirator. Het wringt en het schuurt. Is het namelijk niet essentieel om bij iets, bij iemand, bij een plaats te horen? Voor Brown voldoende materie om er het fileer-mes in te zetten en haar kwalitatieve onderzoeksmethode op los te laten tot ze begrijpt wat het betekent om ‘er bij te horen’. Meteen keert ze ook de medaille om. Wanneer besluipt het gevoel je dat je er niet bijhoort? Wat zorgt ervoor dat je je helemaal alleen voelt staan?
Ook het ‘alleen staan’ en ‘eenzaamheid’ zijn actuele thema’s in deze corona-tijd. Beide termen betekenen niet hetzelfde en komen heel dicht in de buurt van wat Brené Brown als ‘spiritueel isolement’ ontwaart. De deelnemers aan haar onderzoek beschreven dit als een verminderd gevoel van gedeelde menselijkheid in een cultuur van ‘wij tegenover zij’-cultuur, waarbij het enige wat hen nog bindt gedeelde angst en minachting is en niet gedeelde menselijkheid, vertrouwen, respect of liefde.
Carl Jung biedt houvast voor Brown. Want het gaat er om dat we leren omgaan met de spanning van veel paradoxen, waaronder bv. het belang van samen zijn en alleen zijn. Als je deze spanningen onder ogen durft zien en kan ervaren dat je deel van iets uitmaakt en de wildernis alleen kan trotseren, dan hoor je overal en nergens bij. Jung stelde dat de paradox tot ons grootste spirituele bezit behoort en een geweldige getuige van de waarheid is.
Volgens Brown ontbreekt het in de grote breuklijnen in de VS, namelijk die van ras, gender en klasse, vaak aan moed.
Ze ziet een gebrek aan tolerantie voor kwetsbare, lastige gesprekken en verklaart dit als drijvende kracht achter het feit dat we ons opdelen en de verbinding met elkaar verliezen. Dus ijvert ze ervoor om deze lastige (of moedige) gesprekken met elkaar aan te gaan. Ze vindt dat we het ongemakkelijke gevoel dat we hierbij ervaren, een must is.
Dit gedachtegoed is ook herkenbaar in deep democracy, die tools aanreikt om moedige gesprekken met elkaar aan te gaan, de waarheid van beide kanten te zien en misschien nog van een heel andere kant. Hoeft het nog gezegd dat het effect uiteindelijk verbindend werkt?
Wildernis en verbinding: onlosmakelijk verbonden
Toch is het niet altijd even makkelijk. Soms blijven mensen de menselijkheid van anderen ontkennen. Het spannende en de wildernis ontstaan wanneer we in de of-oftegenstellingen blijven steken. Het is duidelijk veel ingewikkelder om een genuanceerd standpunt in te nemen, en toch is dat volgens Brown juist cruciaal voor ‘er echt bij horen’. Een nobel streven hierbij is het ‘hermenselijken’.
‘Braving the wilderness’ is opgebouwd uit zeven hoofdstukken. Naast elk nieuw hoofdstuk staat de afbeelding van een boom in doorsnede waarop je de jaarringen en de barstjes en onregelmatigheden ziet. Het kan een verwijzing zijn naar het niet evidente groei- en denkproces waarin Brown de lezer meeneemt. Want net zoals het citaat van Maya Angelou slik je dit alles niet zomaar als zoete koek. Toch zijn de hoofdstukken, sommige als stellingen geponeerd, heel uitnodigend om te verdiepen.
Twee voorbeelden illustreren de originele en creatieve insteek van haar gedachtegang.
De eerste is de conflicttransformatie, waarbij Brown vanuit haar eigen valstrikken, tijdens conflicten, op zoek gaat naar hoe ze kan leren van haar eigen gedrag en dat van anderen. Ze stelt vast dat er niet moet ‘gefixt’ worden en dat je een conflict kan bekijken als een transformatie. Hierdoor is het mogelijk om iets nieuws te creëren waardoor diepe verbondenheid kan ontstaan.
Een mooie insteek om de verbinding met jezelf te illustreren is de uitspraak ‘een sterke rug, een zachte voorkant en een wild hart’. Deze woorden hoorde Brown voor het eerst van Joan Halifax, een boeddhistische leraar en schrijver. Brown koppelt haar (vroegere) inzichten aan dit beeld, bijvoorbeeld vanuit de checklist om moediger in het leven te staan. Hoe is het om - met een sterke rug - je grenzen te bewaken en stevig voor je eigen mening uit te komen? Hoe is het om tegelijk een zachte voorkant te behouden als er sprake is van heel veel lijden en je niet wil terugvallen op je pantser? Hoe kunnen we leven vanuit een wild hart, voluit vanuit paradoxen? Sterk en zacht, enthousiast en beducht, moedig en bang, allemaal tegelijk. Het is onszelf laten zien in onze kwetsbaarheid en in onze moed, en zowel fel als vriendelijk zijn.
Dit is geen zelfhulpboek
Dit is inderdaad geen zelfhulpboek maar wel een eerder filosofisch boek dat aanzet tot zelfreflectie en eigenhandig het pad in de wildernis hakken(*). Een opmerkelijke uitnodiging van Brené Brown hierbij: je hoeft niet alleen de wildernis trotseren, je kan ze ook worden. De wildernis kan je worden door in de spanning van een conflict en de paradox te duiken.
Er is niet altijd een even grondige en heldere duiding van haar onderzoek. Maar haar heel persoonlijke verhalen - ze is niet voor niets een storyteller - blijven overeind als oeroude bomen in een woud. Impliciet belichamen ze een andere methodiek die ons zeker van dienst kan zijn in een moeilijke, complexe tijd: vertel elkaar verhalen, luister naar elkaar en voel zo verbinding.
En zo kan ik wel leven met de Nederlandse titel ‘Verlangen naar verbinding. Er echt bij horen en de moed om alleen te staan’.
Hilde Timmerman
Brené Brown is onderzoekshoogleraar maatschappelijk werk aan de University of Houston. Ze is auteur en blogger. Haar onderzoek en boeken gaan over onder meer kwetsbaarheid, moed en schaamte. Intussen verscheen ‘You are your best thing: vulnerability, shame resilience and the black experience’ van Tarana Burke en Brené Brown
(*) Deze uitdrukking ontleen ik aan een uitspraak van Elke Geraerts.
Jungiaanse wortels
Bij het begin van het boek katapulteert ze de lezer het oerwoud in met een cruciaal citaat van Maya Angelou dat haar van slag bracht en aan het denken zette:
“Je bent pas vrij als je je realiseert dat je nergens bij hoort - dat je overal bij hoort - op geen enkele plek. De prijs is groot. De beloning hoog.”
Er klopt iets niet aan het zinnetje van haar favoriete inspirator. Het wringt en het schuurt. Is het namelijk niet essentieel om bij iets, bij iemand, bij een plaats te horen? Voor Brown voldoende materie om er het fileer-mes in te zetten en haar kwalitatieve onderzoeksmethode op los te laten tot ze begrijpt wat het betekent om ‘er bij te horen’. Meteen keert ze ook de medaille om. Wanneer besluipt het gevoel je dat je er niet bijhoort? Wat zorgt ervoor dat je je helemaal alleen voelt staan?
Ook het ‘alleen staan’ en ‘eenzaamheid’ zijn actuele thema’s in deze corona-tijd. Beide termen betekenen niet hetzelfde en komen heel dicht in de buurt van wat Brené Brown als ‘spiritueel isolement’ ontwaart. De deelnemers aan haar onderzoek beschreven dit als een verminderd gevoel van gedeelde menselijkheid in een cultuur van ‘wij tegenover zij’-cultuur, waarbij het enige wat hen nog bindt gedeelde angst en minachting is en niet gedeelde menselijkheid, vertrouwen, respect of liefde.
Carl Jung biedt houvast voor Brown. Want het gaat er om dat we leren omgaan met de spanning van veel paradoxen, waaronder bv. het belang van samen zijn en alleen zijn. Als je deze spanningen onder ogen durft zien en kan ervaren dat je deel van iets uitmaakt en de wildernis alleen kan trotseren, dan hoor je overal en nergens bij. Jung stelde dat de paradox tot ons grootste spirituele bezit behoort en een geweldige getuige van de waarheid is.
Volgens Brown ontbreekt het in de grote breuklijnen in de VS, namelijk die van ras, gender en klasse, vaak aan moed.
Ze ziet een gebrek aan tolerantie voor kwetsbare, lastige gesprekken en verklaart dit als drijvende kracht achter het feit dat we ons opdelen en de verbinding met elkaar verliezen. Dus ijvert ze ervoor om deze lastige (of moedige) gesprekken met elkaar aan te gaan. Ze vindt dat we het ongemakkelijke gevoel dat we hierbij ervaren, een must is.
Dit gedachtegoed is ook herkenbaar in deep democracy, die tools aanreikt om moedige gesprekken met elkaar aan te gaan, de waarheid van beide kanten te zien en misschien nog van een heel andere kant. Hoeft het nog gezegd dat het effect uiteindelijk verbindend werkt?
Wildernis en verbinding: onlosmakelijk verbonden
Toch is het niet altijd even makkelijk. Soms blijven mensen de menselijkheid van anderen ontkennen. Het spannende en de wildernis ontstaan wanneer we in de of-oftegenstellingen blijven steken. Het is duidelijk veel ingewikkelder om een genuanceerd standpunt in te nemen, en toch is dat volgens Brown juist cruciaal voor ‘er echt bij horen’. Een nobel streven hierbij is het ‘hermenselijken’.
‘Braving the wilderness’ is opgebouwd uit zeven hoofdstukken. Naast elk nieuw hoofdstuk staat de afbeelding van een boom in doorsnede waarop je de jaarringen en de barstjes en onregelmatigheden ziet. Het kan een verwijzing zijn naar het niet evidente groei- en denkproces waarin Brown de lezer meeneemt. Want net zoals het citaat van Maya Angelou slik je dit alles niet zomaar als zoete koek. Toch zijn de hoofdstukken, sommige als stellingen geponeerd, heel uitnodigend om te verdiepen.
Twee voorbeelden illustreren de originele en creatieve insteek van haar gedachtegang.
De eerste is de conflicttransformatie, waarbij Brown vanuit haar eigen valstrikken, tijdens conflicten, op zoek gaat naar hoe ze kan leren van haar eigen gedrag en dat van anderen. Ze stelt vast dat er niet moet ‘gefixt’ worden en dat je een conflict kan bekijken als een transformatie. Hierdoor is het mogelijk om iets nieuws te creëren waardoor diepe verbondenheid kan ontstaan.
Een mooie insteek om de verbinding met jezelf te illustreren is de uitspraak ‘een sterke rug, een zachte voorkant en een wild hart’. Deze woorden hoorde Brown voor het eerst van Joan Halifax, een boeddhistische leraar en schrijver. Brown koppelt haar (vroegere) inzichten aan dit beeld, bijvoorbeeld vanuit de checklist om moediger in het leven te staan. Hoe is het om - met een sterke rug - je grenzen te bewaken en stevig voor je eigen mening uit te komen? Hoe is het om tegelijk een zachte voorkant te behouden als er sprake is van heel veel lijden en je niet wil terugvallen op je pantser? Hoe kunnen we leven vanuit een wild hart, voluit vanuit paradoxen? Sterk en zacht, enthousiast en beducht, moedig en bang, allemaal tegelijk. Het is onszelf laten zien in onze kwetsbaarheid en in onze moed, en zowel fel als vriendelijk zijn.
Dit is geen zelfhulpboek
Dit is inderdaad geen zelfhulpboek maar wel een eerder filosofisch boek dat aanzet tot zelfreflectie en eigenhandig het pad in de wildernis hakken(*). Een opmerkelijke uitnodiging van Brené Brown hierbij: je hoeft niet alleen de wildernis trotseren, je kan ze ook worden. De wildernis kan je worden door in de spanning van een conflict en de paradox te duiken.
Er is niet altijd een even grondige en heldere duiding van haar onderzoek. Maar haar heel persoonlijke verhalen - ze is niet voor niets een storyteller - blijven overeind als oeroude bomen in een woud. Impliciet belichamen ze een andere methodiek die ons zeker van dienst kan zijn in een moeilijke, complexe tijd: vertel elkaar verhalen, luister naar elkaar en voel zo verbinding.
En zo kan ik wel leven met de Nederlandse titel ‘Verlangen naar verbinding. Er echt bij horen en de moed om alleen te staan’.
Hilde Timmerman
Brené Brown is onderzoekshoogleraar maatschappelijk werk aan de University of Houston. Ze is auteur en blogger. Haar onderzoek en boeken gaan over onder meer kwetsbaarheid, moed en schaamte. Intussen verscheen ‘You are your best thing: vulnerability, shame resilience and the black experience’ van Tarana Burke en Brené Brown
(*) Deze uitdrukking ontleen ik aan een uitspraak van Elke Geraerts.