De Welwitschia, of tweeblaarkanniedood-plant, zoals ze in het Zuid-Afrikaans zeggen, is een oerplant die wel 2000 jaar oud kan worden. Dus is het niet vreemd dat er juist nu onderzoek gebeurt naar deze bijzondere plant en de genomen die hij in zich draagt.
Want wat kwam er deze zomer allemaal op ons af?
COVID met nieuwe vragen
Ik denk dan uiteraard aan COVID met al zijn lettervarianten en al die nieuwe begrippen die daarbij horen zoals je vaccinatiestatus, het COVID-certificaat of een clusterbesmetting. Het is allemaal zo nieuw en in evolutie dat we er nieuwe woorden voor nodig hebben. En met die nieuwe woorden creëren we een nieuwe wereld, met vele nieuwe vragen die op ons afkomen.
Blijven we vechten tegen het virus of gaan we leven met het virus?
Hoe gaan we om met de spanning die ontstaat tussen mensen die gevaccineerd en niet-gevaccineerd zijn?
En mag je eigenlijk wel vragen naar iemands vaccinatiestatus? Bij HUMMUS hebben we beslist dat dit geen vraag is die je stelt, net zoals je ook niet vraagt of iemand zwanger is. Dit is een keuze die tot de privésfeer behoort en een vraag die mogelijk tot exclusie leidt.
Hoe beschermen we de kwetsbare mensen onder ons, vooral als we niet altijd weet hebben van die kwetsbaarheid? Gezondheid is en blijft een gevoelig thema. En elkaar die vraag durven stellen, is niet eenvoudig. Net zoals opkomen voor je noden en behoeften op dit vlak niet simpel is. Bij HUMMUS stellen we bij het begin van elke samenkomst expliciet de vraag of de regels en protocollen die we volgen volstaan. Toch hebben we al meegemaakt dat mensen halverwege een sessie pas durven zeggen dat ze zich niet veilig voelen.
PFOS onder de waterlijn
En er was PFOS in juni. Iets wat letterlijk en figuurlijk onder de waterlijn zat. Een goedje dat ons allen al veel eerder had moeten beroeren maar wat onaangeroerd bleef en waar nu een zondebok voor werd gezocht. Je zag alle betrokkenen hun best doen om zich hieruit te praten. Maar de schade is er.
Voor de natuur, voor de mensen die erin leven en ook voor mensen die jaren geleden al hard werk leverden om dit ter sprake te brengen, maar die niet gehoord werden. Het item is nu wat uit de media maar verre van opgelost. Niet in technische zin, maar ook niet emotioneel.
Damage is done.
Overstromingen: de druppel voor klimaatbewustzijn?
De dramatische beelden van de overstromingen in juli staan op ons netvlies gebrand.
Met ontredderde mensen die alles verloren en mensen die helpen.
Met mensen in een rijke omgeving die snel hun zaak heropenden en mensen die tot op de dag van vandaag in de modder zitten en zonder toegang tot basisvoorzieningen als gas, elektriciteit, medicijnen.
Klasseverschillen werden pijnlijk zichtbaar.
De hulpmachine draaide op volle toeren met goederen en technische hulp. Heel erg nodig, maar waar was de emotionele ondersteuning? Sommige burgemeesters dachten hier aan, anderen gaven niet thuis.
De veerkrachtparadox
Voor heel wat mensen waren die overstromingen letterlijk de druppel om tot bewustzijn te komen. Meer nog dan de droge zomers was deze verwoesting een teken dat het nu echt tijd is om het tij te keren.
20 jaar geleden liet ik mensen de film Klimaatchaos in het Zuiden zien, met beelden die vergelijkbaar zijn, maar mensen die ‘veraf’ leken. Nu is het dichtbij huis. Toen ik mijn dochter vertelde dat deze overstromingen aangekondigd waren en helemaal niet zo ongewoon (het Rapport van de Club van Rome sprak er in 1972 al over) beseften we samen dat het soms lijkt of we een hele generatie tijd hebben verloren om hier iets aan te doen. En gaan mensen nu dan wel in gang schieten? Dat is nog maar de vraag.
Hoorde je al van de veerkrachtparadox? Die stelt dat mensen die fysiek en emotioneel in staat zijn snel het leven weer opnemen, daarna minder gemotiveerd zijn om te gaan veranderen, als er geen tijd werd genomen om bewust stil te staan bij wat er eigenlijk gebeurd is. Ze hebben bijvoorbeeld overstromingen meegemaakt maar gaan daarna niet hun gedrag wijzigen i.f.v. de klimaatopwarming.
Minder veerkrachtige mensen, kunnen twee kanten uit: of zij winnen aan bewustzijn en worden activisten of zij blijven in de ramp vastzitten en worden depressief, lijden aan PTSS of stappen soms uit het leven.
De hypothese die lang leefde in middens die werken aan gedragswijziging voor klimaatverandering was dat mensen die het van nabij zouden meemaken, hun gedrag zouden gaan aanpassen. Dit onderzoek lijkt eerder te wijzen op een meer oppervlakkige vorm van veerkracht als 'terug naar het normaal' en niet de veerkracht die nodig is voor diepgaande systeemverandering. Een ander belangrijk inzicht is ook dat we dit veel te lang op niveau van individuen zijn gaan bekijken. Dit is een collectieve uitdaging en dus hebben we collectieve veerkracht nodig.
Ik voelde tijdens die dagen in juli ook een sterke nood om ter plaatse te gaan, niet om puin te ruimen of meubels te brengen, maar om te gaan luisteren. Maar waar moest ik beginnen? En hoe maak je ruimte om op verhaal te komen? We hebben – omdat we in de toekomst meer van dit gaan meemaken – collectieve systemen nodig die op zo’n moment ook dit gaan doen: holding space voor alle emoties. Durven stilstaan bij wat er echt gaande is. Ruimte maken voor gesprekken over diepgaande transitie ipv tijdelijk herstelwerk.
Vanzelfsprekendheid van veiligheid
Waarom lijst ik dit alles op? Voor mij zit er een rode draad in deze drie verhalen. De wereld is in transitie. We zullen als mensen moeten leren omgaan met onvoorspelbaarheid, onzekerheid, met verwoesting en met rouw om verlies. Verlies van medemensen, van spullen en bovenal ook een verlies van de vanzelfsprekendheid van veiligheid. Een privilege dat we aan deze kant van de wereld vooralsnog kenden, maar dat nu wel weggevaagd is.
Navigeren in een nieuwe wereld
Als we ons niet willen verliezen in angst, de emotie die opkomt als je de woorden hierboven leest, zullen we ons moeten oefenen in tools die helpen om te navigeren in deze nieuwe wereld. Het lijkt mij dat deep democracy hier een belangrijke bijdrage kan leveren. Deze methode helpt om:
- te zeggen wat gezegd moet worden;
- spanning en conflict aan te gaan i.p.v. uit de weg te gaan;
- diep te luisteren naar elkaar en vandaar naar echte oplossingen te komen;
- ruimte te maken voor alle emoties;
- elkaar vast te houden in moeilijke momenten.
De wetenschap over de werking van ons brein in relatie tot trauma laat zien hoe belangrijk connectie en verbinding tussen mensen is als het erop aankomt te overleven als soort. Een ander soort mensbeeld dringt zich op.
Over dit alles willen we het met jou hebben het komende jaar: in webinars, lezingen filmpjes, tijdens opleidingen of in persoonlijke vormingen raken we 6 thema’s aan: trauma, conflict, cocreatie, intermenselijkheid, leiderschap en inclusie.
Thema’s van deze tijd, gevoelige thema’s die wij met jullie willen aangaan en niet uit de weg gaan. Want een wijzere toekomst wacht ons als we onze collectieve veerkracht aanboren. Zoals de Welwitschia, die wel 2000 jaar oud kan worden en die overleeft in barre omstandigheden, maar nooit alleen. De plant krijgt telkens twee bladeren. Als mens kunnen we ook alleen overleven als we samen dat avontuur aangaan.
Fanny Matheusen