Een winterochtend, de zon komt op, ik open mijn raam en laat de frisse vrieskou binnen. Ik neem een douche en als ik daarna mijn raam wil sluiten zie ik dat de hele tuin vol mist hangt. Later die dag zal de zon weer doorbreken, na eerst heel wat druilerige regen en grijzigheid.
Voor mij is die ochtend een metafoor voor wat ik vandaag zie gebeuren als een fractaal patroon in mijn eigen leven, in relaties, in organisaties en in de wereld. Het is de onverwachte chaos en dito transformatie die vloeiend elkaar afwisselen. En waarin wij stilaan leren navigeren.
Pema Chödron schreef het zo mooi onlangs: "Chaos is part of our homeground". Dit is de wereld waarin we leven en je kan je ertegen verzetten door vast te houden aan structuren, door het perfecte leventje trachten te leiden. Maar een aardschok met een kracht van 7,6 en je hele leefwereld ligt letterlijk in puin. We kunnen niet anders dan de chaos omarmen. En het lijden dat er ook mee gepaard gaat. Het gaat niet over ontkennen; het gaat over erkennen. Erbij kunnen blijven ook in ongemak en soms groot discomfort.
Door in organisaties te vertoeven als externe facilitator of opleider zie je soms scherper wat die 'mist' met mensen doet. Enkele kenmerken:
- er is vaak een nostalgische blik op of heimwee naar het verleden;
- oude oplossingen worden gekopieerd in een poging het hoofd boven water te houden;
- er ontstaat een kramp, een rigiditeit, een vasthouden aan wat is en was - soms letterlijk hebben mensen ook buik-, hoofd-, kaakkrampen;
- er is onzekerheid, het zinnetje "ik weet niet wat ik moet of kan doen" is dan populair;
- er is angst en dan hoor je "ik ben bang fouten te maken".
Alle traumaresponsen komen ook om de hoek kijken: fight, flight, freeze en fawn.
In organisaties die in chaos en transformatieprocessen verzeild zijn, zie je die responsen bv. in het scherp aanvallen van wie de leiding heeft (fight), of het steeds van job wisselen (flight) of het dissociëren (freeze) door 'silent resignation': mensen houden zich gedeisd, zijn eigenlijk mentaal al vertrokken. Of mensen gaan bv. bij een afslankingsoperatie overdreven pleasen of gelijk welke voorwaarden aanvaarden in de hoop te kunnen blijven (fawn).
Welk geweldige ideeën we ook hebben en hoeveel kennis we ook mogen hebben vergaard over de staat van de wereld, onze gut responses zijn vaak traumaresponses als de mist te dik wordt en we het even niet meer zien. We neigen tot een rol waarbij we onszelf nietiger, kleiner en zwakker maken. Wat als we onszelf eens groter zouden maken? Wat als we de wereld zien met facetogen die de veelkleurigheid laten zien ipv het dualisme van zwart/wit, goed/fout? In het volle bewustzijn van de grondeloosheid gaan staan, kan ons teder maken, we kunnen geïnspireerd raken. En als we dan ook nog zien dat we daar niet alleen in staan, is er een kans om collectieve wijsheid te raken. Dat is de plek waar ik graag naartoe wil gaan met de organisaties die we begeleiden.
Die organisaties en de context waarin ze vertoeven dagen ons als facilitator echter ook uit. Als wij met hen een deep dive willen doen naar het potentieel dat in chaos en transformatie op de loer ligt, moeten wij eerst aan de slag met onze eigen demonen:
- de angst om te falen;
- laag zelfvertrouwen, denken het niet goed te kunnen doen;
- medelijden en meegaan in een vijandbeeld omdat je te zeer meeleeft met je klant;
- willen pleasen om weerstand of spanning te vermijden als je echt zou zeggen wat gezegd wil worden;
- ... en jij kent er vast nog meer.
Faciliteren is dan ook een levenskunst, meer dan kennis en kunde, volgens mij. Ik doe graag mijn boekje open over wat ik al mocht leren.
Navigeren in de mist leerde me al drie levenslessen:
1. The magic is in the process
In elk transformatief proces staat presentie centraal. Er zijn, er bij zijn, aandacht geven aan wat groeit. En soms niets doen, gewoon voelen en af en toe spiegelen. De magie toont zich gaandeweg in het proces dat zich ontvouwt. Faciliteren is tenslotte dienstbaar zijn aan wat wil emergeren.
Dit vraagt van mij als facilitator ootmoedigheid en een diep vertrouwen in the flow van een proces.
2. Het vergif is je beste medicijn
Daar waar het schuurt, daar waar de spanning zit, daar waar het conflict escaleert: daar moet je zijn. Want zonder wrijving geen glans. En dat is niet eenvoudig: we komen daarin agressie tegen, uitsluiting, onderdrukking, negatie en verwerping. En het besef dat dit ook allemaal menszijn is, is dan de sleutel. En dat er een connectie is in de diepere wortels van ons bestaan ook al kunnen we elkaar met woorden of in gedrag niet verstaan.
Als facilitator vraagt dit van mij om mijn eigen schaduwen te onderzoeken en de meerstemmigheid in mezelf te omarmen, niet alleen de lichte maar ook de donkere kantjes van wie ik ben. Uit zelfcompassie groeit ware compassie voor de ander.
3. Excelleer in de kunde van niet-weten
"Hoe meer je weet, hoe meer je beseft dat je niets weet", is een uitspraak die ik steeds meer kan waarderen. De methodes waar wij mee werken zijn gestoeld op inzichten uit het kwantumdenken waar energie zich kan materialiseren in vele vormen en waar er geen oorzaak-gevolgdenken meer bestaat. Wel synchroniciteit en een ander bewustzijn van ruimte en tijd. Deze wondere wereld waarin wij leven noopt ons tot altijd een lerende zijn.
Als facilitator investeer ik echter niet zozeer in mijn rugzak vullen met nog maar eens nieuwe tools en werkvormen (al komen die zeker van pas); ik ga eerder soms mijn rugzak afzetten en kijken naar de landschap, het landschap waarin ik vertoef (de context waar ik mee werk) en ook mijn eigen innerlijk landschap. Dat vraagt van mij een groei in mijn intuïtief vermogen en de kracht om met helderheid dit diepere weten dat gestoeld is op een fundamenteel niet-weten tot uiting te brengen. Paradoxaal maar zo waar voor mij.
En ik schrijf deze blog niet als de absolute kenner van hoe te navigeren, misschien eerder als een absolute beginner. En zijn we dat niet allemaal?
Wil jij ook graag leren navigeren? Altijd welkom bij HUMMUS waar we mensen willen gidsen in hun groei in deze samenleving -in -transitie.