Te koop in onze webshop – 25,99 euro
Aan de wand van de kamer waar ik nu schrijf, hangt een quote van een van mijn heldinnen, de burgerrechtenactiviste Rosa Parks. Zij zei: “You must never be fearful about what you are doing when it is right.” En dat is zowat de stemming waarmee ik dit boek schrijf, of beter, waarmee ik dit boek herwerk. Ik schreef in 2014 het boek Mijn held is een hulpverlener en dat is ondertussen al vier keer herdrukt. Toen de uitgever onlangs opmerkte dat het boek weer uit stock ging en vroeg of ik wilde herdrukken, gaf ik aan dat er een herwerking nodig was.
Waarom een herwerking?
Voor mij zijn daar twee belangrijke redenen voor. Ten eerste gaat de transitie van onze wereld veel sneller dan ik tien jaar geleden mogelijk achtte, zowel in de positieve als in de negatieve zin. Het activisme van bewegingen zoals Black Lives Matter, #MeToo,… resoneert ondertussen veel meer en jammer genoeg klinken ook de stemmen van haat en onverdraagzaamheid luider. Een tweede reden voor mijn herwerking is dat het boek initieel specifiek voor hulpverleners geschreven was omdat er toen in die sector nog maar heel weinig materiaal voorhanden was. Veel lezers gaven echter als feedback aan dat dit boek erg waardevol was voor veel meer beroepsgroepen en eigenlijk voor iedereen die wil bijdragen aan een meer inclusieve wereld. In het bijzonder schrijf ik dit boek ook voor de jongere generatie, meer bepaald studenten in de humane wetenschappen of humane beroepsvelden, maar evengoed studenten die heel andere studiekeuzes maken en toch ook met of voor mensen zullen werken. De afgelopen jaren gaf ik veel workshops en gastcolleges waarin ik merkte dat de jongere generatie nood heeft aan taal waarmee zij hun ervaringen kunnen benoemen. Ik hoop dat het boek hieraan kan bijdragen. De stemmen van deze studenten gaven me ook veel zin om te schrijven.
En als we het toch over de doelgroep van dit boek hebben, jij dus lezer, heb ik mij ook afgevraagd of dit boek exclusief voor witte mensen is. Mijn antwoord is ‘neen’: interculturele competentie is een levenslange zoektocht voor iedereen in deze meerstemmige samenleving. Ik erken wel dat ik dit als witte vrouw schrijf. Bovendien ligt mijn ervaring in de facilicatie, leiding en training van heterogene groepen. Deze groepen zijn heterogeen op vele vlakken, ook wat betreft huidskleur, etnische roots en migratiegeschiedenis. Verder in dit boek zul je zien dat ik vertrek vanuit kruispuntdenken. Dit denken is voor mij een belangrijke en ethische keuze. Witheid speelt dus zeker een rol in dit boek, maar niet de enige rol. Ik kan niet ontkennen dat ook ik mijn blinde vlekken heb en hier en daar schrijf ik specifieke boodschappen voor de witte mensen die dit boek lezen. Omdat in de zoektocht naar vredevolle praktijken witte mensen nu eenmaal hun huiswerk hebben. Ik ook.
Waarom ik?
‘Kan ik een boek uitbrengen over interculturele competentie als witte vrouw?’, vroeg ik mij af. ‘Is het wel aan mij om iets te zeggen over dit thema vanuit mijn bevoorrechte positie?’ Beide vragen vormden een grote drempel voor de herwerking van mijn eerste boek. Ook ik heb een persoonlijke ervaring met onderdrukking en trauma, maar erg zichtbaar is dat niet. Mijn eerste plan was samenwerken met anderen voor de herwerking, maar dit bleek een onhaalbare kaart op de langere termijn. Tegelijk besefte ik dat ook mijn eerste boek helemaal geen soloexpeditie was. Voor wie andere boeken van mijn hand heeft gelezen en ook voor wie dit boek leest: je merkt dat ik steun op de schouders van velen. Allemaal mensen die mij inspireren via hun toonaangevende boeken, via hun waardevolle praktijken, als collega’s, als gastdocenten in opleidingen die ik coördineerde of als toevallige passanten op mijn levensweg. Al deze inspiratiebronnen zitten in dit boek. En meer nog, ik heb bij de herwerking enkele van deze kanjers nog eens opnieuw geïnterviewd, om samen nogmaals uitgebreid te spreken over de stand van onze wereld, gedachten en gevoelens.
Ik wil hierbij heel hartelijk Edwin Hoffman, Naima Charkaoui, Winny Ang, Sarah Avci, Gunilla De Graef, Lieven Miguel Kandolo en Kitlyn Tjin A Djie bedanken voor hun tijd en hun altijd aanwezig engagement. Ik heb mij eveneens opnieuw laten inspireren door womanisten van wie ik de energie voel als ik over deze thema’s spreek en schrijf: Alice Walker, bell hooks, Toni Morrison en Audrey Lorde. Graag geef ik ook een quote mee van psychologe Birsen Taspinar. Toen ik haar eens vroeg, naar aanleiding van mijn kritische vragen of het wel mijn plaats was om over interculturele competentie te schrijven, zei zij: ‘Jij bent mijn brug naar de witte wereld. Eens die brug is gelegd, kan ik mijn verhaal vertellen.’ Als een hangbrug die twee oevers verbindt, een brug in beweging, een brug waar je met gemengde gevoelens van avontuur en angst op navigeert. Zo zie ik mij graag en zo wil ik het thema van interculturele competentie met jullie bespreekbaar maken. Dat doe ik zowel in dit boek als tijdens de workshops en trainingen die ik geef met de HUMMUSacademie.
Ik ben loyaal en dus treden er heel wat mensen op in dit boek. Soms noem ik deze personen bij naam, soms spelen ze een impliciete rol. Aan allen veel dank. En als je toch ergens het gevoel hebt dat een idee dat ik verwoord ook jouw idee is: heerlijk! Hoe meer we onze kennis, knowhow en bewustzijn delen, hoe meer mensen dit verspreiden en dus hoe beter. Ik ben ook een verteller, ik houd van verhalen. Een snelle druk op de zoekfunctie van dit manuscript wees uit dat ik in dit boek honderd voorbeelden verwerkt heb. Daarbij trek ik wat vaker de kaart van voorbeelden op het kruispunt van huidskleur, religie en etnisch-culturele identiteit. Dit is het kloppende hart van mijn ervaring en bovendien meen ik dat – hoewel we steeds zeggen dat we alle vormen van diversiteit willen omarmen – sommige zaken nu eenmaal gevoeliger liggen. Vandaar mijn focus op deze thema’s in dit boek. En wellicht ontbreken er, voor jou lezer, voorbeelden. Misschien lees je dit boek vanuit een heel specifiek kruispunt dat voor jou erg belangrijk is en vind je dat ik daar niet genoeg aandacht aan besteed. Ik daag je eveneens uit je eigen voorbeelden en war stories de wereld in te sturen. Vertellen over ons anders-zijn slecht drempels en maakt de interculturele dialoog authentieker.
Waarom deep democracy in dit boek?
Dit boek vertrekt van mijn PEACE-model voor interculturele competentie. Daaraan verbind ik een methode die in heel ruime zin met menselijke verschillen omgaat. Je zult merken dat mijn PEACE-model verwijst naar het gedachtegoed en de tools van deep democracy. Nadat dit boek voor het eerst verscheen in 2014, ging ik meer en meer in interculturele contexten aan de slag met de tools van deep democracy. En dat werkt heel goed. Deep democracy resulteert in meer inclusieve werkomgevingen, cocreatieve participatieprocessen en een aanvaarding van de creatieve kracht van conflict. In dit boek kunnen de tools van deep democracy dan voor mij ook niet meer ontbreken. Ze vormen het fundament van onze dialogen en debatten over bepaalde inhouden en thema’s rond inclusief denken en handelen. Als je nog meer wilt lezen over deep democracy verwijs ik je graag door naar de andere publicaties die ik daarover schreef en meer specifiek naar het boek Van zondebok naar zebra. En het liefst van allemaal verwelkom ik je op onze HUMMUS-opleidingen, waar je de tools van deep democracy echt in de vingers krijgt.
Waarom PEACE?
PEACE is een letterwoord en wie mij kent als auteur weet dat ik houd van letterwoorden als structurele elementen waaraan jij je denken en handelen kunt vastknopen.
P van Praat vrijmoedig
E van Erken eigenwaarde
A van Aanvaard anders-zijn
C van Creëer coöperatief
E van En-en-denken en -handelen
Mijn PEACE-model is een model voor interculturele competentie en draait om bewustwording. In het model wordt die kern aangeduid met A+, wat staat voor Awareness, Awakening, Aarden. Ik geef veel synoniemen omdat dit concept moeilijk benoembaar is en cultureel soms anders begrepen wordt. Ondanks de vele synoniemen, is het geen wazig concept maar de harde kern van interculturele competentie. De essentie van interculturele competentie gaat voor mij over wakker zijn in een woelige wereld. In deze ontwaakte staat ervaar je vaak een vredevol gevoel. De vijf handelingsprincipes uit mijn PEACE-model brengen vrede in de wereld – onze grote en kleine werelden – en vrede in jezelf. Alles in dit werk draait om vrede. Hoe kunnen we bouwen aan een vredevollere wereld, een plaats waar de volgende generatie in alle veiligheid kan opgroeien? Als je aan iemand vraagt wat zij nodig hebben, staat vrede vaak op de eerste plaats. Vrede met zichzelf, vrede met de ander en vrede met de wereld die je omringt. En op dit moment ontbreekt deze vrede vaak voor veel mensen. Er heerst zoveel maatschappelijk onrecht, zoveel pijn door oorlog en geweld, zoveel trauma soms al van in de kindertijd. Hoe gaan wij daarmee om?
Ik denk dat we daaraan allemaal kunnen bijdragen doorheen een investering in onze levenslange groei met aandacht voor interculturele competentie. Zo kunnen we samen compassievol, met liefde en lef een meerstemmige samenleving vormgeven. Samen, zonder dat wij het bestaansrecht van iemand in vraagstellen. En zonder dat we de wereld in gevaar brengen voor de toekomstige generaties. Kijk, als wij willen overleven als mensen is er een transformatie nodig. Ik wil daarbij graag je bescheiden gids zijn. Dit boek is een manifest, een oproep voor ‘fatsoenlijke mensen die fatsoenlijke dingen doen’. Zo kunnen we samen bouwen aan een rechtvaardige samenleving, aangenaam en leefbaar voor iedereen en alles op deze planeet, nu en in de toekomst.
Vrede is mijn droom en tegelijkertijd is aan vrede bouwen een alledaagse daad. Vrede zal er pas zijn als wij alle mensen respecteren in hun rechten, als iedereen erbij hoort en als ongelijkheid en onrechtvaardigheid verdwijnen. Is dit een utopie? In de wereld vandaag denk je haast van wel. En toch wil ik graag vasthouden aan mijn droom. ‘I have a dream’ heeft immers een heel andere mobiliserende kracht dan ‘I have a plan’. De zin activeert ook ons hele mens-zijn. Deze activatie is nodig. Vrede is immers geen toestand, aan vrede werk je actief elke dag. En iedereen kan de eerste stap zetten. Vrede start wanneer we spanningen met elkaar uitspreken, wanneer we geen conflicten vermijden, wanneer we oefenen in anderen op eervolle manieren aanspreken, wanneer we ‘sorry’ zeggen als we ongewild toch kwetsend zijn en daaruit leren, wanneer we zien dat onder verschillend gedrag misschien eenzelfde waarde schuilt, wanneer we het niet bij het rechte eind willen hebben maar zoeken naar een collectief wijze oplossing en wanneer we weer met onze hele lichamen communiceren en coreguleren.
Een wakkere grondhouding: over liefde, lef en leven
Onze huidige tijd vraagt om acties, soms radicale acties in de goede betekenis van het woord. Radicaal is afgeleid van het woord radix, wat wortel betekent. Veel van mijn ideeën in dit boek steunen op oude wijsheid en nieuwe wetenschappelijke inzichten. Zij zetten een essentieel handelingskader neer dat aanzet tot reflectie en actie. Dat handelingskader is nuttig in het veld van interculturele interactie, maar bewees zijn waarde voor de mensheid ook ruimer. In mijn werk ga ik aan de slag met alle perspectieven en faciliteer ik compassievol het gesprek tussen heel verschillende mensen. Naast een vredevolle vrouw, zit er echter ook een activiste in mij die oprecht verontwaardigd is over de toenemende sociale ongelijkheid, over de onderdrukking die zoveel psychisch lijden veroorzaakt, over de uitsluiting van minderheidsgroepen, over het geweld op de aarde en haar bewoners. Activisme in de foute betekenis van het woord kan aanleiding zijn tot polarisatie en soms tot schadelijke maatschappelijke polarisatie. Ik ben tegen elke vorm van geweld en geloof dat je ondanks – of dankzij – de polarisatie altijd een gesprek op gang kunt brengen. Sterker nog: soms is polarisatie nodig voor de start van een transitie. Democratische polarisatie zorgde in de geschiedenis van de mensheid voor grote sprongen voorwaarts. Denk aan de suffragettes die streden voor stemrecht voor vrouwen of aan de beweging die abortus uit het strafrecht haalde. Democratische polarisatie zet de botsing tussen wereldbeelden op scherp. Vaak met het oog op het vrijwaren van mensenrechten. Mijn activistische stem zul je ook lezen in dit boek. Want dit is geen neutraal boek. Ik neem met dit boek stelling in en toon jou een pad. Bovendien ben ik als auteur, trainer en facilitator bereid om met iedereen over mijn stellingen in gesprek te gaan. Ook als je er helemaal anders over denkt, heel graag zelfs dan! Ik blijf geloven in de dialoog, want met elkaar praten is uiteindelijk wat ons als mensen onderscheidt van andere levende wezens op deze planeet. Laat dit boek dus ook een uitnodiging zijn tot dialoog en debat.