Een meltdown is een oververhitting waarbij elementen smelten. De term werd vooral gebruikt om een kernsmelting aan te duiden en later ook voor het instorten van de beurskoersen. In beide gevallen is de oorzaak vaak dat er een verstoring is met de buitenwereld waar het systeem mee in verbinding staat. Voor mij is de parallel met wat we nu meemaken duidelijk. En is deze blog ook een noodkreet. Want ik maak me zorgen. Om de mensen die ik ontmoet - online weliswaar. Deze periode noemen we een derde lockdown maar voor mij is het een meltdown. Er zijn zich fundamentele veranderingen aan het voltrekken die onzichtbaar blijven. En die alleszins niet of onvoldoende meetellen in de huidige maatregelen.
Niet zoals de eerste lockdown
Bij mezelf herken ik ook dat de beleving helemaal anders is nu dan tijdens die eerste lockdown, een jaar geleden. In de eerste lockdown was er een gevoel van hoop, dat we iets zouden leren, dat deze veranderingen een aantal uitwassen in ons samenleven en -werken voorgoed zouden keren. Er was het avontuur van nieuwe dingen te ontdekken en te leren. Er was veel creativiteit. Naast angst, zorgen en ziek zijn. Dat wil ik niet ontkennen. Maar deze derde lockdown voelt helemaal anders. De uitzichtloosheid van het verhaal is nu veel meer aanwezig (het driewekenperspectief wordt stilaan een driejarenperspectief). Het overleven bij sommigen echt prangend aan het worden. En de energie zit heel laag. Ik herken het bij mezelf. En ik ben heel bezorgd over de mensen die ik tegenkom, tijdens onlinetrainings, teamcoachings, deelcirkels.
Weinig connectie en hevige debatten
Er zijn twee dynamieken die me opvallen. Een eerste tendens zijn mensen die aan het uitdoven zijn, aan het wegzakken: ze zijn stil, braaf, saai soms, hebben weinig nog te zeggen want er gebeurt zo weinig. Ze hebben weinig connectie nog met de wereld om hen heen. Sommigen kampen met suïcidale neigingen, anderen lopen tegen de muur met een boreout of burnout.
Een heel andere tendens is de felle polarisering in groepen. Heel heftige debatten, heel zwart/wit. Geen bereidheid meer om zich in elkaar in te leven. Een andere vorm van disconnectie. Die zich soms ook laat voelen in een destructieve kracht niet naar zichzelf maar naar anderen. Dat kan zich laten zien in felle projecties en doodsbedreigingen van politici of ook het elkaar willen vernietigen in intieme kring.
Nood aan cijfermateriaal
Naast de cijfers van opname in ziekenhuizen en de besmettingen denk ik dat we ook barometers moeten gaan bijhouden van de stijging in fysieke en mentale klachten die komen door de lockdown. Cijfers over burnout, suïcidepogingen en gedachten, depressie, coronascheidingen, ouders die hun kinderen op kot sturen (daar waar ze het voorheen zelfs niet mochten), families die elkaar al een jaar lang mijden omwille van coronameningsverschillen, coronafaillissementen. Ook dit is 2021.
Nood aan onze ik-kracht
En waarom ik het dan een meltdown noem? Nu de wereld in lockdown is gaan mensen in meltdown: ze smelten weg, ze versmelten met elkaar in een kleine bubbel. Dit is geen verbinden vanuit authenticiteit, vanuit eigenheid, geen ‘gezond’ verbinden. Voor sommigen voelt het als een gedwongen verbinden in een niet-gekozen binnenwereld. En wat essentieel is, is dat er steeds sprake is een verstoorde verbinding met de buitenwereld waardoor er een ongezonde versmelting met het ik (tendens 2) of een wegsmelten van het ik (tendens 1). De droevige cijfers – die trouwens nu nog niet accuraat meetbaar zijn, want zoveel blijft onder de radar en is (nog) niet gezien – tonen aan dat onze ik-kracht die we zo nodig hebben nu, onder druk staat.
Een gevoel van innerlijke macht maakt immers dat we uitdagingen aangaan en niet uit de weg gaan, dat we niet overweldigd worden door angst, maar met gelijkmoedigheid onder ogen kunnen zien wat zich aandient. We hebben die zelfkracht nodig. Meer nog, het is zelfs de basis van onze fysieke en geestelijke immuniteit!
We weten het wel, maar...
Ik heb getwijfeld om dit artikel te schrijven want wie ben ik nu. Geen noemenswaardig expert op dit terrein en bovendien, over corona is al zoveel geschreven. Maar ik wil niet zwijgen. Ik ben bezorgd. En ik wil niet het niet gezegd hebben. Ik denk dat dit allemaal geweten is toch als je bereid bent te luisteren. En net zoals met het klimaat weten we het wel, maar handelen we er niet naar.
Samenleven met het virus
Wat denk ik dat een tegengif zou kunnen zijn voor deze meltdown? Wel een melting! Ja, gaan versmelten en verbinden, met elkaar en met het virus. Een virus is een levend systeem. Is het geen tijd om te gaan bekijken hoe we dit virus wat meer kunnen gaan integreren in het levend systeem dat onze planeet is. Virussen zullen er altijd zijn, en als we biologen mogen geloven, steeds meer komen o.a. door het smelten (ja opnieuw!) van de permafrost. We kunnen niet ten eeuwigen dagen ons telkens opsluiten en het economisch en sociaal leven lamleggen. Dan weer even opengaan om vervolgens weer op de rem te gaan staan. Van-zelf-sprekend (met het laatste restje ik-kracht) zorgt dit voor weerstand, voor rebellie.
Deep democracy: wat wil het virus ons leren?
Ik ben transitiepedagoge en werk met groepen die in veranderingsprocessen zitten. In die processen is er veel weerstand. Sommigen kijken daar naar als een probleem, als een ziekte van het systeem. Die weerstand moet weg, eruit gefilterd of tenminste geparkeerd. In de methode waar ik mee werk in transitieprocessen nl. deep democracy werken we niet tegen maar met de weerstand. De weerstand is een diagnostisch instrument voor ons om te beslissen welk tools we moeten gaan inzetten. En we zien weerstand als een teken dat er collectieve wijsheid boven water moet komen. Hoe zou het zijn om zo naar dit virus te kijken: wat wil het ons leren? Hoe kunnen we co-existeren?
Een tweede parallel die ik wil leggen met het werk dat ik doe in het faciliteren van transitieprocessen is dat wij diep luisteren naar minderheidsstemmen. We voegen de wijsheid van de minderheid toe aan een meerderheidsbesluit. Een veel gestelde vraag rond onze methode is wat je doet als de minderheid het veld kaapt, als die de meerderheid in haar greep houdt door eisen te gaan stellen, door te blijven tegengas geven ook al heb je geluisterd. Op dat moment gaat alle macht naar een kleine minderheid.
Solidariteit met de minderheid, of macht van een minderheid?
Je zou kunnen zeggen dat dit zich nu ook voordoet. Een meerderheid van de mensen wordt opgesloten om een minderheid grotere kansen te geven om overleven. Op zich een nobele daad, een daad van solidariteit ook zou je kunnen zeggen. En dat was het zeker bij de eerste lockdown. Maar de cijfers zijn aan het veranderen. Sterfteratio’s zijn niet meer dezelfde (en dit komt niet alleen door het vaccineren maar is een natuurlijk proces bij een virus). Dus ook onze strategie zou moeten bijgesteld worden.
Bovendien zijn vele mensen die in die kwetsbare minderheidsgroep zitten zoals ouderen boven 80 en mensen die chronisch ziek zijn zelf helemaal geen vragende partij voor die maatregelen. In een echte op patiëntgerichte zorg ben ik ervan overtuigd dat we tot veel creatievere voorstellen zouden kunnen komen die voor iedereen het leven met een virus leefbaarder zouden kunnen maken. Sommigen spreken in dit verband over een omgekeerde lockdown. Dat klinkt voor mij te hard. Dan ga je gesegregeerd opsluiten.
Eigen leiderschap opnemen
Kunnen we niet nadenken over hoe we respectvol voor elkaar zorgen? Hoe we nieuwe gewoontes kunnen aanleren die vertrekken vanuit vertrouwen in elkaar en eigen leiderschap opnemen? Dat is een empowerende visie waarbij onze ik-kracht net weer wordt uitgedaagd. Waarbij we open en wendbaar zijn. Waarbij we gesprekken zullen moeten aangaan met elkaar. ‘Kan ik nu op bezoek komen?’, ‘We gaan in de cursus een mondmasker dragen omdat er een vrouw die herstellend is van kanker in de groep zit’.
Vanuit een open communicatie en oprechte verbinding met elkaar, kunnen we veel creatiever zijn. Als mensen is dit net onze kracht! Wij zijn wezens die empathisch zijn, die verbeelding hebben en die bovendien met liefde en lef kunnen samenwerken en samenleven (zie de mensbeelden homo empathicus, homo ludens, homo animoso in mijn boek Rebelleren kan je leren. We hebben dit al zo vaak in onze recente geschiedenis op deze planeet laten zien. Ik geloof erin dat dit weer kan.
Fanny Matheusen