Die vraag kreeg ik deze week driemaal. En het is een vraag die jij wellicht ook herkent als je even stilstaat bij alle harde woorden die we beluisteren op straat, in het nieuws, in de media en ook op onze werkvloeren en in families. Het is een wij-zijtaal die kloven slaat tussen mensen en die ons verwijdert van elkaar. Net in tijden waarin we elkaar zo nodig hebben!
Wie spreekt over hoop - of wanhoop, want dat zit eigenlijk in deze vraag - spreekt ook over lef en liefde. Een duo van woorden dat je mij al vaker hoorde gebruiken. En ze zijn wat mij betreft ook nu weer het reddende recept. Wij faciliteerden met HUMMUS de laatste weken wel wat gesprekken tussen mensen die verschillende keuzes maakten in onze gezamenlijke strijd tegen de pandemie.
En hiermee zeg ik al iets heel anders dan wat je gebruikelijk hoort. Want vaak, gisterenavond nog, hoor ik dingen als: "De antivaxers zijn niet goed bij hun hoofd, het zijn allemaal complotdenkers en ze moeten maar zelf voor hun eigen kosten op de intensieve opdraaien."
Pfff... dan blaas ook ik even en vervolgens gaan we het gesprek aan.
Labeling en stereotypering
Mijn eerste interventie zal zijn om labeling en stereotypering onderuit te halen. Het is net door mensen te gaan benoemen als vaxers of antivaxers dat we er een identitair debat van maken. Identitaire debatten zijn potentieel gevaarlijk omdat ze opgepikt een aangevuurd worden vanuit extreme en radicaliserende groepen. Waar niet het thema nog ter discussie staat maar wel het tegen elkaar opzetten van mensen het doel is om ander gewin te bereiken.
Dit noemen we schadelijke vormen van maatschappelijke polarisatie. En labeling en etikettering effenen daar de weg voor. Als we elkaar weer mensen noemen, komt er een ander gesprek: mensen die kiezen voor vaccinatie, mensen die niet kiezen voor vaccinatie. En dit is ook de situatie: in ons land is die keuzevrijheid gegeven.
Labeling en etikettering effenen de weg voor schadelijke vormen van maatschappelijke polarisatie.
Veralgemeningen
Mijn tweede interventie zal zijn om de veralgemening aan te kaarten: de, alle, allemaal. Schadelijke vormen van polarisering maken gebruik van veralgemeningen omdat we dan het verschil binnen een groep niet meer zien.
Het is alsof we twee duidelijke blokken tegenover elkaar zetten. Terwijl we bv. net zagen dat in de demonstraties in Brussel de afgelopen weken een heel divers pluimage meeliep met heel verschillende intenties en belangen. Ook verbonden maar dat in een grote gedeelde waarde 'vrijheid'. Een waarde die wellicht ook gedeeld wordt door mensen thuis die niet naar die demonstratie gaan, die ze afkeuren, die er hun oordeel over klaar hebben.
Schadelijke maatschappelijke polarisatie speelt met veralgemening en maakt van onze meningsverschillen en andere gedragsuitingen waardenconflicten. Terwijl wij mensen voor een groot deel dezelfde waarden delen.
Dat lijken we te vergeten eens we in een kamp zijn beland. Bij een kamp horen geeft ons zekerheid en comfort. Ergens bijhoren is een fundamentele menselijke behoefte, zeker in deze tijden van extreme onzekerheid. En 'ons' kamp wordt sterker als we het ander kamp in een slecht daglicht kunnen stellen en hen kunnen benoemen als fout, niet ethisch, niet denkend aan de ander,...
Gemeenschappelijk belang
Een derde interventie is dan ook om het gemeenschappelijke belang weer voorop te zetten: we are all in this together. Dit gevoel is langzaamaan afgebrokkeld en het is zo nodig dit weer te versterken. Want een globale pandemie dat los je niet op als individu, als land, als continent, dat kan je alleen samen in het volle bewustzijn van onze interafhankelijkheid.
Als het virus ons één ding geleerd heeft, is het toch wel dat: we bewonen samen deze planeet en we hebben elkaar nodig om te overleven. Waarbij ik vaak ook vermeld dat naast deze pandemie er nog vele andere overleef-uitdagingen zijn voor de mensheid!
Een globale pandemie dat los je niet op als individu, als land, als continent.
Deep democracy: gesprekken met Lef en Liefde
Als wij in deep democracy zo'n debat gaan faciliteren zullen we dus twee zaken doen:
- We gaan het hebben over een thema: over vrijheid, over verantwoordelijkheid, over solidariteit.
- We gaan mensen de kans geven om van beide kanten te spreken.
- Wij gebruiken ook polariserende technieken. We durven de zaken op scherp stellen. Wat we niet doen is mensen vastzetten in hun mening of standpunt. We beogen net fluïditeit. En een groei in mildheid voor jezelf en voor de ander.
Daarvoor vragen we wel aan mensen het Lef om zich uit te spreken, scherp te zijn, echt te zeggen wat er gezegd moet worden. En de Liefde om te weten dat we deze gesprekken voeren omdat we de verbinding uiteindelijk wel belangrijk vinden.
We hebben verschillende gespreksvormen om spanning, verschil en polarisatie bespreekbaar te maken: het debat, pijlen gooien, een slow date, een let's talk of een check-in-wave. Belangrijk is steeds dat we een veilig ruimte creëren waar deze dialoog mogelijk is. Een safe space en tegelijk een brave space: we maken het zo veilig mogelijk zodat met wat moed de dingen gezegd kunnen worden. Uit deze scherpe conversaties halen we dan wat wij de graantjes van wijsheid noemen, dat is wat we leren en wat we ons realiseren als we geraakt worden.
Graantjes van wijsheid uit onze gesprekken
En wat zijn dan graantjes van wijsheid die zo uit deze debatten kwamen: ik citeer even wat mensen zoal zeiden:
- Ik realiseer me nu pas dat mensen die niet gevaccineerd zijn ook heel verantwoordelijk handelen want ik hoorde hier net dat jij je elke ochtend zelftest voor je met een groep aan het werk gaat. Dat doe ik helemaal niet en ik kan ook mensen besmetten ook al ben ik gevaccineerd.
- Ik besef ineens dat welke keuze je ook maakt, vaccineren of niet, de motivatie daarvoor kan zijn de gezondheid van je kinderen. Zo had ik dat nog nooit bekeken.
- Ik herken hoe rustgevend het kan zijn als er harmonie is. En ik begrijp nu waarom je hoopt dat iedereen aan hetzelfde zeel zou trekken.
- Ik kon ineens de angst en twijfel voelen die ik zelf als kind ook kende als ik me moest overgeven aan een medische behandeling waar ik niet genoeg van wist of kende.
- Ik leer uit dit debat ook welk privilege we hier hebben om te kunnen kiezen en dat we dit privilege misschien wel moeten beschermen en geen dwangsamenleving worden.
- Ik was geraakt door de grote vrees die je hebt voor je vriendin met kanker en de dreiging dat zij niet zou kunnen behandeld worden als er teveel coronapatiënten moeten worden opgenomen
- Ik ben heel diep geraakt door de machteloosheid die vele mensen voelen die zich laten vaccineren. Dat het dus eigenlijk geen bewuste keuze is maar voelt als noodzaak.
Verbinding voelen
Wat er dan gebeurt in de ruimte is: je voelt weer verbinding!
Verbinding, ik denk dat het hét woord van 2022 zal worden. Alleen is verbinding geen staat van zijn maar iets waar we aan moeten werken, via dialoog. Het is niet voor niets dat mensen het vermogen hebben gekregen te spreken.
De laatste twee jaar lijken we dat verleerd. Alsof het mondmasker niet alleen onze speekseldruppels maar ook onze woorden verhindert naar buiten te komen. Mensen kijken elkaar aan, kijken langs elkaar heen, zwijgen, staren, nog meer dan ooit te voren.
En als we spreken, missen we de non-verbale taal: die vage glimlach, dat trekje aan de mondhoek,... Of als we online spreken zien we alleen hoofden en geen lijven. We missen zo vaak de emotionele lichaamstaal die ook helpt om elkaar te verstaan. Spannende dialogen gaan we zo niet aan.
Als mensen zijn we al niet zo sterk in het omgaan met spanning en conflict, de meesten van ons zijn eerder conflictvermijdend. En dit wordt alleen nog uitvergroot door de letterlijke afstand die we van elkaar moeten houden, door elkaar niet meer fysiek te ontmoeten. Door alleen te mailen, te bellen of zelfs geen contact meer te hebben. Plots is ook dat makkelijker geworden. "Want tja covid, hè, beter om elkaar even niet te zien." En onderliggend denken we 'de spanning lost wel op' maar dat doet ze niet.
Spanning die niet aangegaan wordt, dreigt groter te worden. Tot ze ontploft en dat is wat we nu zien.
Gesprekken aanknopen
Daarom doe ik een oproep om een daad van actieve hoop te stellen: eigenlijk is het heel eenvoudig. Je hebt twee ingrediënten nodig: een portie lef en een snufje liefde. Knoop gesprekken aan, diepgaande authentieke gesprekken waarbij je de spanning aangaat en niet uit de weg gaat. Gesprekken tussen lijven en niet op sociale media, gesprekken waarbij je elkaar in de ogen kan kijken. Verbind in dialogen waarin we leren over onszelf, als groep en als samenleving. Want de wijsheid zit in ieder van ons, in het collectief. Het luisteren naar minderheidsstemmen kan een bron van creativiteit en innovatie zijn.
Dit is mijn oproep tot actieve hoop!
Verspreid je ze mee?
Fanny Matheusen
